Opracowanie stanowi próbę identyfikacji przestrzennej potencjalnych strategicznych obszarów żywicielskich (SOŻ) w województwie mazowieckim, które są elementem większej przestrzeni niezbędnej dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego kraju. Inspiracją podjęcia tematu były ekspertyzy sporządzane w trakcie prac nad krajowymi dokumentami strategicznymi, zalecające wyznaczenie takich obszarów na poziomie regionalnym w planach zagospodarowania przestrzennego.
Na potrzeby opracowania przyjęto, że niniejsza problematyka zostanie przedstawiona w oparciu o obszary: wysokiego potencjału przyrodniczego dla rolnictwa, wykształconych kierunków produkcji rolniczej oraz towarowego rolnictwa – podobne kryteria zastosowano do wyznaczenia strategicznych obszarów żywicielskich o znaczeniu krajowym w eksperckim projekcie KPZK do roku 2033 (według autorstwa prof. Jerzego Bańskiego z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN).
Warto dodać, że w literaturze przedmiotu istnieje wiele pojęć związanych z produkcją żywności, przypisywanych określonym terenom. Do podstawowych zaliczyć można: strefę żywicielską i obszar żywicielski. Ta pierwsza uważana była niegdyś za rolniczy obszar podmiejski, na którym wytwarzane były produkty szybko psujące się i wrażliwe na transport. Mianem obszaru żywicielskiego określano zaś tereny rolne, z których produkty rolne lub surowce do produkcji żywności mogły być dostarczane do miast z większych odległości. Uznawano także, że wielkość strefy żywicielskiej jest wprost proporcjonalna do liczby mieszkańców strefy (miasta) i poziomu spożycia poszczególnych produktów[1], a za miarę delimitacji obszaru żywicielskiego i strefy żywicielskiej przyjmowano graniczne koszty transportu[2]. Współcześnie jednak, w dobie rozwoju nowych technologii, a co za tym idzie – większych możliwości transportu oraz przechowalnictwa (m.in. chłodnictwa) teorie dotyczące strefy i obszaru żywicielskiego stały się w pewnym stopniu nieaktualne. Niemniej jednak problematykę strategicznych obszarów żywicielskich można rozpatrywać w kontekście ochrony obszarów posiadających szczególnie cenny potencjał dla produkcji żywności (przede wszystkim potencjał przyrodniczy – który, jako dobro nieodnawialne, wymaga skutecznego zabezpieczenia przed przeznaczaniem go na inne cele). Jest to spojrzenie typu: obszary (strefy) żywicielskie na Mazowszu, a nie (dla) Mazowsza, (dla) Warszawy, (dla) Radomia itp.
Niniejsze opracowanie opisuje m.in. elementy polityki krajowej, ukierunkowane na strategiczne obszary żywicielskie oraz syntetyczne spojrzenie na występujące na terenie województwa mazowieckiego potencjalne strategiczne strefy żywicielskie, z uwzględnieniem obszarów: wysokiego potencjału przyrodniczego dla rolnictwa, wykształconych kierunków produkcji rolniczej (wysoka specjalizacja gospodarstw) oraz towarowego rolnictwa. Wskazano także rekomendacje dotyczące strategicznych obszarów żywicielskich, które mogą być pomocne podczas konkretyzacji i weryfikacji polityki dotyczącej wspomagania rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich województwa. W obliczu presji urbanizacyjnej należy bowiem odpowiednio zadbać o trwałość zdolności produkcyjnej gleb, celem zachowania najbardziej cennych wytwórczo i wartościowych krajobrazowo terenów rolniczych. Będzie to realizacją zasady zrównoważonego rozwoju (wyrażonej m.in. w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej).
[1] Źródło: Kształtowanie się strefy żywicielskiej na obszarach wielkomiejskich (na przykładzie Białegostoku), Mirosław Seweryn, Ośrodek Badań Naukowych, Białystok 1985 r.
[2] Według definicji prof. Zdzisława Pogodzińskiego (1975 r.) – źródło: Kształtowanie się strefy żywicielskiej na obszarach wielkomiejskich (na przykładzie Białegostoku), Mirosław Seweryn, Ośrodek Badań Naukowych, Białystok 1985 r.
