Pod pojęciem sieciowego produktu turystycznego rozumie się zbiór materialnych i niematerialnych dóbr i usług możliwych do wykorzystania przez turystę na danym obszarze. Sieciowy produkt turystyczny opiera się na wykorzystaniu wielu walorów rozproszonych w konkretnej przestrzeni, posiada wiodącą atrakcję, spójną koncepcję funkcjonowania i markę (niektóre produkty sieciowe funkcjonują pod nazwą szlaku np. Szlak Książąt Mazowieckich, lecz nie są to produkty liniowe). Wybrane elementy produktu sieciowego mogą być kupowane przez turystów jako oddzielne usługi, czyli produkty proste np. podróż, nocleg, zwiedzanie obiektów lub w postaci kompleksowych ofert produktowych, takich jak zorganizowane wycieczki sprzedawane przez biura podróży. Ze względu na to, że produkt sieciowy opiera się na wielu atrakcjach, dostępnych w różnym czasie (np. imprezy cykliczne lub uzależnione od pór roku), występujących w różnych, często niesąsiadujących ze sobą lokalizacjach, skomercjalizowane oferty produktowe (czyli przygotowane do sprzedaży pakiety usług) nie wykorzystują wszystkich, lecz tylko wybrane elementy produktu. Duże znaczenie dla atrakcyjności produktu na rynku turystycznym ma jego innowacyjność, pozwalająca na zaspokojenie potrzeb turystów w sposób odmienny, niż produkty dotychczas oferowane. Innowacyjność może być związana z unikatowością tematyczną, nietypowymi rozwiązaniami organizacyjnymi, a także tworzeniem interakcji turysty z dziedzictwem materialnym i niematerialnym obszaru, z którym może on bezpośrednio obcować.
Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie koncepcji sieciowych produktów turystycznych w subregionach województwa mazowieckiego: siedleckim, radomskim, płockim, ciechanowskim i ostrołęckim (przyjęto kolejność według ich usytuowania na mapach regionu zawartych w opracowaniu). Większość obszarów tych subregionów charakteryzuje się najniższym w regionie poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego oraz dostępu do dóbr i usług, w związku z czym została uznana w Strategii rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku Innowacyjne Mazowsze (SRWM) oraz Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego (PZPWM) za obszary problemowe, wymagające strategicznej interwencji. Zapisy wyżej wymienionych dokumentów wskazują – jako jedną z możliwości ożywienia społeczno-gospodarczego tych obszarów – rozwój turystyki, m.in. poprzez tworzenie produktów turystycznych.
Przedmiotowy temat jest kolejnym z cyklu analiz i studiów w zakresie turystyki wykonanych w Mazowieckim Biurze Planowania Regionalnego (MBPR). W poprzednich latach opracowano koncepcje szlaków turystycznych w pasmach przyrodniczo-kulturowych powiązanych z rzekami Mazowsza oraz przeprowadzono analizę działalności gmin położonych w tych pasmach na rzecz rozwoju turystyki. Biuro na bieżąco monitoruje zmiany zachodzące w tej dziedzinie gospodarki m.in. na potrzeby oceny realizacji strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego regionu, a także wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami.
Zakres opracowania obejmuje:
– analizę uwarunkowań do tworzenia sieciowych produktów turystycznych w województwie mazowieckim na tle potrzeb społecznych, zmian zachodzących w turystyce, wybranych aspektów ekonomicznych działalności turystycznej oraz polityki samorządu województwa mazowieckiego w zakresie rozwoju turystyki,
– analizę skomercjalizowanych ofert utworzonych w ramach wykreowanych dotychczas produktów turystycznych Mazowsza (pod względem tematyki, zasięgu przestrzennego, innowacyjności, problemów funkcjonowania oraz możliwości dalszego rozwoju),
– koncepcje nowych produktów w pięciu subregionach województwa.
Zespół autorski, zarówno w części analityczno-studialnej, jak i w części koncepcyjnej, wykorzystał między innymi szeroką wiedzę o walorach przyrodniczych i kulturowych oraz zagospodarowaniu turystycznym regionu, przedstawioną w wymienionych wyżej opracowaniach MBPR, a także wiedzę nabytą podczas czynnego udziału w seminariach i konferencjach dotyczących tworzenia, wdrażania oraz promocji sieciowych produktów turystycznych województwa mazowieckiego, organizowanych w latach 2011–2013 przez Mazowiecką Regionalną Organizację Turystyczną. W opracowaniu oparto się także na informacjach uzyskanych od liderów 16 wdrożonych produktów sieciowych (odpowiedziach udzielonych na skierowane korespondencyjnie pytania dotyczące funkcjonowania produktów i ich planowanego rozwoju oraz oczekiwanych form wsparcia, a także bezpośrednich rozmowach). Wykorzystano ponadto szereg informacji pozyskanych od podmiotów, które są zainteresowane wykreowaniem nowych produktów turystycznych, przede wszystkim lokalnych organizacji turystycznych i grup działania, centrów informacji turystycznej oraz władz samorządowych.
Ze względu na planistyczny charakter niniejszego opracowania, oferty produktowe zostały przedstawione w układzie przestrzennym – według miejscowości, w których realizowany jest program, co nie zawsze odpowiada chronologicznej kolejności tego programu (lokalizację miejscowości niebędących miastami lub wsiami gminnymi uszczegółowiono, podając nazwy gmin, na terenie których są one położone).
Podstawę prawną opracowania stanowi art. 38 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym: „Organy samorządu województwa sporządzają plan zagospodarowania przestrzennego województwa, prowadzą analizy i studia oraz opracowują koncepcje i programy, odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych w tym zakresie prac (…)”. Przedstawione w opracowaniu koncepcje sieciowych produktów turystycznych w pięciu subregionach województwa mazowieckiego mogą być wykorzystane przez władze samorządowe w prowadzeniu polityki rozwoju regionu we współpracy z innymi podmiotami. Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt.1 i 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju wymagana jest współpraca w szczególności z: jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym (…), organizacjami pozarządowymi (…).
