Od reform administracyjnych roku 1990 i 1998, które przywróciły w Polsce samorząd terytorialny, gminy są jego podstawową jednostką. Ze względu na to usytuowanie w systemie podziału władzy w państwie, mają one najszersze kompetencje w zaspokajaniu zbiorowych potrzeb społeczności lokalnych. Dla efektywnego działania w granicach tych zadań gminy zostały ustawowo wyposażone w budżet, który powinien, zgodnie z Konstytucją RP, gwarantować środki finansowe adekwatne do kompetencji.
Celem niniejszego opracowania jest ocena budżetów gmin Województwa Mazowieckiego. Analizie poddano główne źródła dochodów budżetowych, także w zestawieniu terytorialnym (wartości ogółem i per capita), a także główne kategorie wydatków bieżących i inwestycyjnych oraz wyniki budżetowe poszczególnych gmin. Wszystkie analizy uwzględniają podział na 3 grupy gmin: miejskie wiejskie i miejsko-wiejskie. Niestety ograniczony zakres opracowania nie pozwolił na pogłębione porównania gmin w różnych układach, np. w podziale na grupy ze względu na strukturę gospodarki lub jej efektywność.
Wnioski z przeprowadzonego badania okazują się aktualne nie tylko w regionalnym kontekście województwa mazowieckiego, ale pozwalają wysunąć także ogólniejsze rekomendacje dotyczące systemu finansowania samorządów w naszym kraju. Wśród tych ostatnich, dostrzegalna jest potrzeba zwiększenia finansowej niezależności gmin, przez powiększenie ich udziału w podatkach pobieranych na rzecz państwa (dochodowego od osób fizycznych i prawnych), kosztem zmniejszenia subwencji i dotacji celowych na finansowanie zadań własnych i zleconych. Umożliwiłoby to realną konkurencję pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, o przyciągnięcie krajowych i zagranicznych inwestycji, a także o wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. W dzisiejszym systemie, bowiem, wpływ takich działań gmin na ich budżet jest tylko pośredni, stąd tylko nieliczna grupa gmin Województwa Mazowieckiego podejmuje trud polepszenia własnej sytuacji społeczno-gospodarczej i przyczynienia się tym samym do poprawy konkurencyjności całego województwa.
