Rozwój energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii (OZE) zarówno na świecie, jak i w Polsce związany jest z ponadnarodowymi działaniami na rzecz ochrony klimatu. Negatywne prognozy dotyczące zmian klimatu oraz zmniejszające się zasoby kopalnych surowców energetycznych stały się impulsem do rozwoju tego sektora. Znajduje to odzwierciedlenie w międzynarodowych umowach i ustawodawstwie poszczególnych krajów respektujących działania na rzecz poprawy stanu środowiska.
Właściwe przedsięwzięcia na rzecz ochrony klimatu zostały poprzedzone licznymi konferencjami i spotkaniami roboczymi prowadzonymi na szczeblu międzynarodowym, których początek jest datowany na lata 70. XX wieku. Znaczącym wydarzeniem było powołanie Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) w 1988 r. Jego zadaniem jest prowadzenie prac badawczych i dostarczanie ich wyników rządom 113 państw zainteresowanych problematyką zmian klimatycznych oraz organizacjom międzynarodowym, na podstawie których mogą one podejmować działania i wyznaczać ramy światowej polityki klimatycznej. Na podstawie pierwszego raportu IPCC wynegocjowano pierwsze międzynarodowe porozumienie w tej dziedzinie – Ramową konwencję Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmiany klimatu (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC lub FCCC). Konwencja ta była uzupełniania przez dodatkowe porozumienia, z których najważniejszym był Protokół z Kioto (wynegocjowany w 1997 r., w życie wszedł w 2005 r.). Na mocy dobrowolnej akcesji 37 krajów wyznaczono w nim wskaźniki redukcji czterech gazów cieplarnianych, co ma ograniczać proces globalnego ocieplania klimatu na naszej planecie. Kraje, które dokument ratyfikowały, zobowiązały się do redukcji do 2012 r. własnych emisji o wartości zestawione w załączniku do protokołu (czyli o co najmniej 5% poziomu emisji z 1990 r.). W przypadku niedoboru bądź nadwyżki emisji tych gazów sygnatariusze umowy zobowiązali się do prowadzenia wzajemnego handlu limitami. W założeniach do protokołu przewidywano, że na skutek jego pełnej realizacji, do 2050 r. nastąpi redukcja średniej temperatury globalnej pomiędzy 0,02°C a 0,28°C. Znacznie dalej idące działania w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym podejmowała Unia Europejska. Wyrazem tej działalności jest polityka określana jako pakiet klimatyczno-energetyczny.
Proces tworzenia ram prawnych i dokumentów strategicznych będących podstawą realizacji przedmiotowej polityki na szczeblu całej UE znalazł odzwierciedlenie w polskim systemie kształtowania polityki rozwoju kraju oraz w krajowym prawodawstwie regulującym procesy gospodarcze związane z produkcją i wykorzystaniem energii, wzrostem bezpieczeństwa energetycznego, ograniczeniem emisyjności gospodarki. Problematyka ta stała się także istotnym elementem programów finansowych, w tym programów operacyjnych współfinasowanych ze środków Unii Europejskiej. Realizacja przez Polskę celów unijnej polityki klimatyczno-energetycznej przekłada się na wiele działań legislacyjnych, planistycznych, organizacyjnych i inwestycyjnych realizowanych na różnych szczeblach, w tym przede wszystkim na rządowym i samorządowym. Część działań określonych w krajowych aktach prawnych i dokumentach strategicznych, mających na celu zmniejszenie emisyjności i zwiększenie efektywności polskiej energetyki oraz większe wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, prowadzona jest w ramach polityki rozwoju województwa mazowieckiego, określonej w strategii rozwoju i planie zagospodarowania przestrzennego regionu oraz w regionalnych programach sektorowych i finansowych. Ustalenia dotyczące rozwoju energetyki opartej na wykorzystaniu OZE, zawarte w dokumentach regionalnych obowiązujących w perspektywie programowej 2007–2013, a także publiczne środki finansowe przeznaczone na ten cel (w tym wydatkowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007–2013 (RPO WM 2007–2013) wspieranego z funduszy UE), miały znaczący wpływ na rozwój energetyki odnawialnej na Mazowszu.
Samorząd województwa uczestniczy także w planowaniu zaopatrzenia w energię i paliwa w regionie poprzez opiniowanie dokumentów planowania energetycznego gmin, planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych oraz wniosków podmiotów gospodarczych o koncesje na działalność w zakresie energetyki (na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne). Powyższe ustawowe obowiązki zarządu województwa realizuje od 2007 r. Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie (MBPR), prowadząc w tym zakresie ścisłą współpracę z centralnym organem administracji rządowej do spraw gospodarki energią i paliwami, jakim jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). W toku tej współpracy, a także w wyniku własnych prac analityczno-studialnych, prowadzonych m.in. na potrzeby monitoringu i aktualizacji dokumentów strategicznych, planistycznych i programowych województwa mazowieckiego oraz opiniowania projektów dokumentów krajowych i ustaw, MBPR zgromadziło bogaty zasób danych związanych z rozwojem energetyki, w tym odnawialnych źródeł energii. Zgromadzone informacje, które zostały wykorzystane do wykonania niniejszego opracowania, obejmują szeroki zakres wiedzy specjalistycznej dotyczącej:
– zagadnień technicznych, definicji, historii rozwoju i skali wykorzystania poszczególnych rodzajów energii odnawialnej do produkcji energii elektrycznej, ciepła, paliw;
– unijnych i krajowych aktów prawnych regulujących rozwój sektora energetycznego, a także jego oddziaływanie na środowisko, rozwój mechanizmów rynkowych oraz konkurencji na rynkach energii;
– unijnych, krajowych oraz regionalnych dokumentów strategicznych, planistycznych, programowych precyzujących szczegółowe kierunki rozwoju oraz działania, w tym dotyczące szeroko pojętego zakresu energetyki odnawialnej;
– gminnych dokumentów planowania przestrzennego i energetycznego;
– koncesji udzielonych przedsiębiorstwom energetycznym na działalność związaną z wytwarzaniem, przesyłem, dystrybucją, magazynowaniem, obrotem paliwami i energią na terenie województwa mazowieckiego;
– planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych działających w regionie;
– lokalizacji i danych technicznych istniejących i planowanych źródeł energii elektrycznej pozyskiwanej z OZE;
– danych statystycznych obejmujących produkcję i zużycie energii elektrycznej – w tym pochodzącą z OZE;
– zasobów poszczególnych rodzajów energii odnawialnej dostępnej na terenie województwa mazowieckiego i stopnia jej wykorzystania;
– realizacji programów wspierania rozwoju energetyki odnawialnej, w tym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007–2013.
Celem opracowania jest przedstawienie na tle wybranych uwarunkowań (głównie formalnoprawnych) rozwoju energetyki odnawialnej w regionie w latach 2007–2013, w których OZE były wspierane środkami finansowymi UE, a także wyzwań
i możliwości rozwoju w kolejnej perspektywie programowej na lata 2014–2020. Na zakończenie podjęto próbę oszacowania możliwego udziału energii z OZE na Mazowszu w 2020 r. w sektorze elektroenergetycznym, wykorzystując sporządzoną w tym celu autorską prognozę przyszłej produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.
Podstawowym wyzwaniem do 2020 r. będzie osiągnięcie przez Polskę 15-procentowego udziału energii uzyskanej z OZE w ogólnym zużyciu energii, w tym: 19,13% dla energii elektrycznej, 17,05% dla ciepła i chłodu, 10,14% dla paliw transportowych (zgodnie z Krajowym planem działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych). Realizacja wyzwań stawianych przez unijną i krajową politykę klimatyczno-energetyczną do 2020 r. będzie etapem przejściowym dla znacznie bardziej ambitnych celów przyjętych przez przywódców państw członkowskich UE na spotkaniu, które miało miejsce w dniach 23–24 października 2014 r. w Brukseli, dla perspektywy 2030 r. Cele te winny być teraz implementowane do będącego w trakcie konsultacji projektu Polityki energetycznej Polski do 2050 roku (PEP 2050). Województwo mazowieckie, będące obszarem, na którym występuje bardzo duża w skali kraju produkcja i konsumpcja energii, powinno mieć istotny udział w osiągnięciu zakładanych wskaźników. Bardzo ważnym wyzwaniem będzie także rozwiązywanie i łagodzenie konfliktów społecznych powstających na terenach przewidzianych do realizacji inwestycji – głównie farm wiatrowych i biogazowni.
W opracowaniu szczególny nacisk położono na przedstawienie zagadnień związanych z rozwojem energetyki odnawialnej w sektorze elektroenergetycznym. Na potrzeby analiz w tym sektorze wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) oraz Urzędu Regulacji Energetyki (URE), wymienione wyżej dane zgromadzone przez MBPR, a także dodatkowe informacje uzyskane od operatorów sieci elektroenergetycznych. Z powodu braku danych lub braku możliwości ich zinterpretowania nie podjęto analiz wykorzystania OZE w sektorze ciepłowniczym, chłodniczym ani paliwowym.
Opracowanie ma charakter kompendium wiedzy związanej z problematyką energetyki odnawialnej, która jest niezbędna do realizacji zadań samorządu województwa w zakresie polityki rozwoju i zagospodarowania przestrzennego regionu (na podstawie Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), a także do wykonywania obowiązków uczestnika planowania zaopatrzenia w energię i paliwa (na podstawie Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne).
